მედიცინაში მდგრადობის დისკურსის რუკა: ბიბლიომეტრიული და ინტერდისციპლინარული ანალიზი (2015–2025)
DOI:
https://doi.org/10.52340/healthecosoc.2026.10.01.3საკვანძო სიტყვები:
მდგრადი განვითარება, მდგრადობა, სამედიცინო დისკურსი, ჯანდაცვის სისტემები, ბიბლიომეტრიული ანალიზიანოტაცია
შესავალი: ბოლო წლებში მდგრადობის კონცეფცია გლობალური ჯანდაცვის დისკურსის ცენტრალურ ადგილს იკავებს, თუმცა მისი მნიშვნელობა სამედიცინო აკადემიურ წრეებში ფრაგმენტული და ცვალებადად განსაზღვრული რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ მდგრადობა წარმოიშვა, როგორც ეკოლოგიური და ეკონომიკური პრინციპი, მისი მედიცინაში ინტეგრაცია ასახავს გადასვლას ინდივიდუალური პაციენტების განკურნებიდან ჯანდაცვის სისტემების, თემებისა და ეკოსისტემების მდგრადობის შენარჩუნებაზე. კვლევის მიზანია, თუ როგორ არის მდგრადობა კონცეპტუალიზებული და არტიკულირებული სამედიცინო აკადემიურ ლიტერატურაში, მისი ძირითადი თემატური დომენების, დისციპლინური კვეთებისა და კონცეპტუალური ხარვეზების იდენტიფიცირებით. მეთოდები: ჩატარდა ბიბლიომეტრიული და სემანტიკური ანალიზი PubMed-ის ინდექსირებულ სტატიაზე, რომლებიც გამოქვეყნდა 2015-დან 2025 წლამდე, რომლებიც შეიცავდა ტერმინებს „მდგრადობა“ ან „მდგრადი“ სათაურებში ან რეფერატებში. შედეგები: გამოვლინდა ხუთი ძირითადი კლასი: (1) ჯანდაცვის პოლიტიკა და მმართველობა; (2) განხორციელება და ორგანიზაციული ინოვაცია; (3) სოციალური და დემოგრაფიული განმსაზღვრელი ფაქტორები; (4) ეკოლოგიური და პლანეტარული მდგრადობა; და (5) პროფესიული და ქცევითი მდგრადობა. შედეგები ავლენს გადასვლას მდგრადობის ვიწრო ეკონომიკური გაგებიდან ინტეგრაციულ პარადიგმაზე, რომელიც აკავშირებს ჯანდაცვის თანასწორობას, გარემოსდაცვით პასუხისმგებლობას და ინსტიტუციურ მდგრადობას. დასკვნები: მედიცინა ხელახლა განსაზღვრავს მდგრადობას, როგორც ოპერაციულ და ეთიკურ ჩარჩოს, რომელიც აკავშირებს კლინიკურ ეფექტურობას, სოციალურ სამართლიანობას და ეკოლოგიურ ბალანსს. კვლევა ხაზს უსვამს კონცეპტუალურ ფრაგმენტაციას და ნაკლებად შესწავლილ განზომილებებს - განსაკუთრებით ეკოლოგიურ და პროფესიულ მდგრადობას - რაც საფუძველს ქმნის ინტერდისციპლინარული დიალოგისა და მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პოლიტიკის შემუშავებისთვის.
წყაროები
Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital. In Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (pp. 241–258). Westport: Greenwood.
Funtowicz, S. O., & Ravetz, J. R. (1993). Science for the post-normal age. Futures, 25
Horton, R., Beaglehole, R., Bonita, R., Raeburn, J., McKee, M., & Wall, S. (2014). From public to planetary health: A manifesto. The Lancet, 383 (9920), 847. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(14)60409-8
Horton, R., & Lo, S. (2015). Planetary health: A new science for exceptional action. The Lancet, 386 (10007), 1921–1922. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)61038-8
Karliner, J., & Slotterback, S. (2019). Six action areas for climate-smart healthcare. In J. Karliner, S. Slotterback, R. Boyd, B. Ashby, & K. Steele (Eds.), Health Care’s Climate Footprint. How the Health Sector Contributes to the Global Climate Crisis and Opportunities for Action (pp. 8–16). ARUP. Retrieved from https://global.noharm.org/sites/default/files/documents-files/5961/HealthCaresClimateFootprint_092319.pdf#page=8.11
Kickbusch, I., & Gleicher, D. (2011). Governance for health in the 21st century: a study conducted for the WHO Regional Office for Europe. Copenhagen. Retrieved from http://www.euro.who.int/en/who-we-are/governance
Kruk, M. E., Myers, M., Varpilah, S. T., & Dahn, B. T. (2015). What is a resilient health system? Lessons from Ebola. The Lancet, 385 (9980), 1910–1912. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60755-3
Lenzen, M., Malik, A., Li, M., Fry, J., Weisz, H., Pichler, P. P., … Pencheon, D. (2020). The environmental footprint of health care: a global assessment. The Lancet Planetary Health, 4 (7), e271–e279. https://doi.org/10.1016/S2542-5196(20)30121-2
Leopold, A. (1949). The Land Ethic. In A Sand County Almanac: And Sketches Here and There. Oxford University Press. Retrieved from https://rintintin.colorado.edu/~vancecd/phil308/Leopold.pdf
Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, J., & Behrens, W. W. (1972). The Limits to Growth: A Report for THE CLUB OF ROME’S Project on the Predicament of Mankind. New York: Universe Books.
Moore, J. E., Mascarenhas, A., Bain, J., & Straus, S. E. (2017). Developing a comprehensive definition of sustainability. Implementation Science, 12 (1), 1–8. https://doi.org/10.1186/S13012-017-0637-1/TABLES/3
Naess, A. (1973). The shallow and the deep, long-range ecology movement. A summary∗. Inquiry, 16 (1–4), 95–100. https://doi.org/10.1080/00201747308601682
Pearce, D. W., & Turner, R. K. (1989). Economics of Natural Resources and the Environment. Baltimore: Johns Hopkins University Press. Retrieved from https://books.google.com/books/about/Economics_of_Natural_Resources_and_the_E.html?hl=ro&id=ex8vaG6m4RMC
Pellegrino, E. D., & Thomasma, D. C. (1993). The Virtues In Medical Practice. . Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/OSO/9780195082890.001.0001
Putnam, R. D. (1998). Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon & Schuster Paperbacks. Retrieved from https://www.google.ro/books/edition/Bowling_Alone/rd2ibodep7UC?hl=ro&gbpv=0
Raworth, K. (2018). Doughnut Economics. Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist. New York: Chelsea Green Publishing. Retrieved from https://www.chelseagreen.com/product/doughnut-economics-paperback/?srsltid=AfmBOorjQC0-3wLPe9oxh4vWKdixuvPTsV1k2xdCRyvwpmNj-BlUAldr
Scheirer, M. A., & Dearing, J. W. (2011). An Agenda for Research on the Sustainability of Public Health Programmes. American Journal of Public Health, 101 (11), 2059. https://doi.org/10.2105/AJPH.2011.300193
Shelton, R. C., Cooper, B. R., & Stirman, S. W. (2018). The Sustainability of Evidence-Based Interventions and Practices in Public Health and Health Care. Annual Review of Public Health, 39 , 55–76. https://doi.org/10.1146/ANNUREV-PUBLHEALTH-040617-014731
Shomaker, T. S., Green, E. M., & Yandow, S. M. (2013). Perspective: One Health: a compelling convergence. Academic Medicine : Journal of the Association of American Medical Colleges, 88 (1), 49–55. https://doi.org/10.1097/ACM.0B013E31827651B1
Solow, R. (1993). An almost practical step toward sustainability. Resources Policy, 19 (3), 162–172. https://doi.org/10.1016/0301-4207(93)90001-4
Tronto, J. C. (1993). Moral Boundaries: A Political Argument for an Ethic of Care. (1st Edition). New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003070672
West, C. P., & Shanafelt, T. D. (2007). Physician well-being and professionalism. Minessota Medicine, 90 (8), 44–46. Retrieved from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17899849/
Whitmee, S., Haines, A., Beyrer, C., Boltz, F., Capon, A. G., De Souza Dias, B. F., … Yach, D. (2015). Safeguarding human health in the Anthropocene epoch: report of The Rockefeller Foundation–Lancet Commission on planetary health. The Lancet, 386 (10007), 1973–2028. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60901-1
Wiltsey Stirman, S., Kimberly, J., Cook, N., Calloway, A., Castro, F., & Charns, M. (2012). The sustainability of new programmes and innovations: A review of the empirical literature and recommendations for future research. Implementation Science, 7 (1), 1–19. https://doi.org/10.1186/1748-5908-7-17/TABLES/2
World Bank. (2021). Tracking Universal Health Coverage: 2021 Global Monitoring Report. Washington: World Health Organisation and World Bank. https://doi.org/10.1596/978-9-2400-4061-8
World Bank. (2023). Open and Inclusive: Fair Processes for Financing Universal Health Coverage. Open and Inclusive: Fair Processes for Financing Universal Health Coverage. Washington: World Bank. https://doi.org/10.1596/39953
World Commission on Environment and Development. (1987). Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future (The Brundtland Report). Medicine, Conflict and Survival (Vol. 4). Oxford University Press. https://doi.org/10.1080/07488008808408783
World Health Organisation. (2019). Healthy Environments for Healthier Populations: Why do they matter, and what can we do? Geneva. Retrieved from https://www.urbanagendaplatform.org/sites/default/files/2023-04/WHO-CED-PHE-DO-19.01-eng.pdf
World Health Organization. (2020). WHO Guidance for Climate-Resilient and Environment Sustainable Health Care Facilities SUSTAINABLEHEALTH CARE FACILITIES. Retrieved October 21, 2025, from https://iris.who.int/server/api/core/bitstreams/f914ca26-bee6-4c17-bf53-36e613f2abbb/content
World Health Organisation. (2022). Health systems resilience toolkit: a WHO global public health good to support building and strengthening of sustainable health systems resilience in countries with various contexts. www.who.int. Geneva: WHO. Retrieved from https://www.who.int/publications/i/item/9789240048751
